Af en toe kom ik een boek tegen dat ik echt heel inspirerend vind. Publiek management op de grens van chaos en orde – Over leidinggeven en organiseren in complexiteit door Geert Teisman is zo’n boek. Ik zou het uit mezelf nooit gekocht hebben, maar het lag in een gratis-boeken-kastje. Later zag ik dat het in de boekwinkel € 45,50 kost – dat heb ik mooi bespaard.
Het boek beschrijft twee soorten organisaties: de strak vormgegeven organisatie en de meer fluïde organisatie. In de praktijk raken deze twee vormen elkaar – dat is het snijvlak van chaos en orde waar dit boek over gaat.
De organisatie die orde zoekt en de fluïde organisatie
De strak vormgegeven, lineaire organisatie is op zoek naar orde en heeft duidelijke grenzen, doelen, structuur, heldere richtlijnen, taakomschrijvingen, procedures, audits enz. Deze organisatie is vooral bezig met de eigen zaken goed te laten lopen. Gedrag dat afwijkt van de eigen taak en doelstelling wordt ontmoedigd. De belastingdienst wordt genoemd als een voorbeeld hiervan.
De fluïde organisatie is dynamisch, in beweging en laat zich beïnvloeden door anderen. Ze staat open voor externe verbindingen en heeft een sterk lerend karakter. Deze organisatie ziet dat dingen niet opzichzelfstaand zijn, maar dat alles met elkaar samenhangt. Hier horen begrippen bij als serendipiteit, het grijpen van kansen en creatieve zoektochten.
Het deed mij sterk denken aan yin en yang. Beide zijn belangrijk. Als de lineaire organisatie te strak is, wordt het een dwangbuis, waar controle-mechanismen de dienst uitmaken en waar een risico op stilstand is. Als de dynamische organisatie teveel naar buiten gericht is, zal er geen borging meer zijn in de bestaande processen en zullen de ideeën wellicht rijkelijk vloeien maar ze krijgen geen vaste grond onder de voeten.
Zou het een boeddhist zijn?
Tijdens het lezen dacht ik af en toe: zou de auteur een boeddhist zijn? Ik heb hem gemaild om m’n complimenten te geven over het boek en om deze vraag te stellen, maar heb geen antwoord gekregen.
Zijn visie op fluïde organisaties deed me vaak denken aan boeddhistische principes, bijvoorbeeld als hij betoogt dat alles met alles samenhangt oftewel dat niets op zichzelf bestaat. In die zin valt er ook minder te sturen en is de wereld minder rechtlijnig, maakbaar en controleerbaar (zoals in de lineaire organisatie) dan we misschien denken.
Af en toe kreeg ik het gevoel dat de auteur zelf in een te strak georganiseerde organisatie had gewerkt en dat dit boek een manier is om te laten zien en stimuleren hoe het anders kan. Maar dat kan ook een projectie zijn – dat ik zélf het gevoel heb dat sommig werk te veel vastligt, dat je je teveel moet conformeren aan structuren en er weinig ruimte is. En dat dit boek me bevestigt in het verlangen naar organisaties die meer in overeenstemming zijn met het fluïde karakter van de werkelijkheid.
Toepassen in je eigen leven
Je kunt de tegenpolen van het boek ook toepassen op hoe je persoonlijk functioneert. Je kunt alles goed georganiseerd hebben, in je eigen kleine wereld, maar daardoor kun je ook stil komen te staan; het wordt te comfortabel. Als je je openstelt voor beweging, uitreikt naar andere invloeden kunnen deze je groei bevorderen. Een zekere orde of een doel is belangrijk, maar ook de vernieuwende, verbindende en creatieve kant. In mijn eigen werk probeer ik dit op kleine schaal toe te passen – door me eerder out of the box te bewegen en door vaker te kiezen voor samenwerking. Door dit boek voel ik me gesteund dat ook de creatieve, intuïtieve manier van werken legitiem is.
Uitdagend leiderschap
Een belangrijk deel van het boek gaat over leiderschap. De kunst is om én strakke vormen te hanteren én gehoor te geven aan de dynamiek van de buitenwereld. Zoals Teisman zegt: “Leidinggeven vraagt om tegenstrijdige competenties: ordening én verbinding en bovenal het vermogen deze gecombineerd in te zetten.”
Hoe is in jouw leven, of in organisaties waar je bij betrokken bent, de relatie tussen orde en chaos?