Boeddhisme » Wat is het verschil tussen meditatie en mindfulness?

Mindfulness is ‘in’. Maar wat is het verschil met (boeddhistische) meditatie?

Deze vraag stelde ik aan een paar mede-instructeurs bij Rigpa – de boeddhistische organisatie waar ik bij aangesloten ben – die ook mindfulnesstrainer zijn.

Dit artikel verscheen eerder in Boeddhamagazine

Je kunt de vraag naar het verschil tussen meditatie en mindfulness op meerdere manieren benaderen. Vanuit het punt van de beoefening zelf, maar ook vanuit de mindfulness ‘beweging’ die steeds meer gemeengoed is. Laten we beginnen met het tweede.

De mindfulness beweging
De grondlegger van de mindfulness-beweging is Jon Kabat-Zin, die zelf een achtergrond in het boeddhisme heeft. Mindfulness zou je meditatie binnen een seculiere context kunnen noemen.

Jon Kabat-Zin heeft de mindfulnesstraining ontworpen specifiek voor de moderne tijd, een tijd waarin veel mensen last hebben van stress.
In zijn ‘Handboek Meditatief Ontspannen’ onderscheidt hij verschillende vormen van stress: tijdstress, mensenstress, emotionele en fysieke pijn, angst, rollenstress, voedingstress, wereldstress.
In de mindfulnesstraining (ofwel de Mindfulness Based Stress Reduction training) leer je op een andere manier met jezelf omgaan, waardoor je deze stress beter kunt hanteren. Later is hier op voortgeborduurd, en is ook Mindfulness Based Cognitive Therapy ontwikkeld, een aan cognitieve therapie gerelateerde vorm van mindfulnesstraining, o.a. voor mensen die last hebben van een terugkerende depressie.

Om terug te komen op de vraag: wat is nu het verschil?

Seculier of een pad naar verlichting
Mindfulness is seculier, en kan helpen om tijdelijk stress te verlichten. Het boeddhisme is een spiritueel pad met als einddoel de verlichting. Dat is een belangrijk en groot verschil.

Nadruk op het lichaam
In mindfulness wordt, in elk geval als ik het vergelijk met de meditaties die we bij Rigpa beoefenen, meer nadruk gelegd op ‘mindfulness van het lichaam’. Binnen Rigpa kennen we dat ook wel, maar bij de mindfulness training begin je direct met de bodyscan, waarbij je met je aandacht de verschillende onderdelen van je lichaam langsloopt. Je richten op het lichaam is denk ik voor ons, westerlingen, een goede manier om uit je hoofd te komen. Vaak, als ik een coachingsessie doe, en even mediteer met mensen, gebruik ik deze techniek ook en de reactie is vaak: ‘Dit was precies wat ik nodig had’.

Leren door te doen maar ook leren van de wijsheid van de traditie
Bij mindfulness ligt de nadruk op ervaren en leren door te doen. Dit is tevens een uitgangspunt in het boeddhisme: ook daar neem je niet iets aan als je het niet zelf onderzocht en ervaren hebt.

Jon Kabat-Zinn legt dit in zijn boek mooi uit:
“Wat je zult leren, zal in hoofdzaak van binnenuit komen, uit wat je zelf ervaart terwijl je leven zich van moment tot moment ontvouwt, en niet van de een of andere autoriteit of leraar of religie van buitenaf. Onze filosofie is dat je zelf de deskundige bij uitstek bent wat je leven, je lichaam en je geest aangaat, of dat je in elk geval in de beste positie verkeert om als je jezelf nauwkeurig waarneemt, die deskundige te worden. Een deel van het meditatieavontuur is dat je jezelf als laboratorium gebruikt om te ontdekken wie je bent en wat je kunt. Zoals Yogi Berra ooit zei: ‘Je kunt een hoop waarnemen door alleen maar te kijken.’”

In het boeddhisme speelt, naast je eigen ervaring, ook de overdracht van kennis en de wijsheid van de ‘experts’ een belangrijke rol – de leraren die vaak hun hele leven aan meditatie hebben gewijd en die de menselijke geest volledig hebben doorgrond. In boeddhistische termen: zij hebben hun potentieel, hun ware natuur of boeddhanatuur volledig gerealiseerd.

Door de traditie, en de overdracht van kennis en wijsheid die daarbinnen plaatsvindt, deel je als het ware in wat zij door de eeuwen heen hebben opgebouwd.

Ruim, open bewustzijn
Dit brengt me tot het punt wat ik aan het begin van dit artikel noemde, namelijk het verschil in de beoefening. In de manier waarop ik het geleerd heb, zijn er, in meditatie, drie principes werkzaam:

• je houdt je aandacht voor (ongeveer) 25% op het object
• met 25% blijf je opmerkzaam of je afgeleid raakt
• en voor de laatste 50% ben je ruim, aanwezig, met een open bewustzijn – het is moeilijk om hier precies woorden voor te vinden…

Het verschil met mindfulness lijkt me, dat daar de nadruk vooral ligt op de eerste twee. Het aspect van ruime aanwezigheid wordt minder benadrukt. Jon Kabat-Zin raakt er in zijn boek hier en daar wel aan, bijvoorbeeld als hij zegt:

‘Je leert dat het mogelijk is op een stabiele innerlijke kern te vertrouwen, die heel betrouwbaar en standvastig is. Hoewel de oppervlakte van je geest nog steeds zo nu en dan ruw en geagiteerd kan zijn, zoals de oppervlakte van de zee, kun je leren te aanvaarden dat de geest zo is en tegelijkertijd een onderliggende innerlijke vrede ervaren in een domein dat er altijd is.’

Je zou kunnen zeggen dat Jon Kabat-Zin hier aan de boeddhanatuur refereert.

Bodhichitta
Nog een principe dat in het boeddhisme belangrijk is, is bodhichitta, het hart van de verlichtingsgeest. Dit gaat over de motivatie waarmee je je beoefening doet. Je doet het niet voor jezelf, maar voor het welzijn van alle wezens. Sogyal Rinpoche haalde vroeger James Bond wel eens aan, die in een van zijn films leerde mediteren, zodat hij zijn vijand beter kon doden. Dat is dus niet de bedoeling – meditatie is verbonden met een goed hart.
Een recente ontwikkeling is dat er nu als vervolg op de mindfulnesstrainingen, ook heartfulnesstrainingen ontstaan, compassie-trainingen. Daar komt dit aspect dus ook meer aan bod, een zeer inspirerende ontwikkeling.

Met dit artikel wilde ik het verschil tussen meditatie en mindfulness uiteenzetten. Het is een groot onderwerp, en ik hoop dat dit een aanzet is tot meer begrip hierover.

Lees ook:

Wat is het verschil tussen boeddhisme en therapie?
Dé werkelijkheid bestaat niet
Waarom liefde in een relatie nooit helemaal volmaakt is